الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة (کتاب)این کتاب (الجمل)، اثر شیخ مفید، ابو عبدالله، محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی (۳۳۶- ۴۱۳ ق)، از چهره‌های برجسته فقها، متکلمین و روات شیعه در نیمه دوم قرن چهارم هجری است. ۱ - معرفی اجمالینجاشی و شیخ طوسی و ابن شهرآشوب، این کتاب را در ردیف تالیفات شیخ مفید به شمار آورده‌اند. شیخ طوسی، می‌فرماید: «من این کتاب را در محضر شیخ مفید قرائت نموده‌ام» هم چنین بزرگانی همچون آقا بزرگ تهرانی، صاحب کتاب ارزش مند الذریعه و علامه امینی و سید عبدالرزاق موسوی مقرم و علامه شیخ محمد تقی شوشتری و استاد، سید مرتضی عسکری و دیگران نیز کتاب حاضر را به شیخ مفید نسبت داده و از تالیفات ایشان دانسته‌اند. این کتاب، به زبان عربی و در باره جنگ جمل است. ۱.۱ - انگیزه نگارش کتابشیخ مفید، در مقدمه کتاب، در باره انگیزه نگارش کتاب می‌فرماید: «من این کتاب را به درخواست یکی از شاگردان، در باره اختلافی که میان اهل قبله و مسلمانان در باره فتنه و آشوبی که در بصره اتفاق افتاده بود، نگاشتم تا جریانات و حوادثی که میان امیر مؤمنان، علی بن ابی طالب علیه‌السّلام و عایشه و طلحه و زبیر روی داده و جنگ خطرناکی که میان آنان درگرفته را روشن نمایم.» ۱.۲ - ساختارکتابکتاب، مشتمل بر یک مقدمه سه قول و یک خاتمه است. ۱.۳ - گزارش محتوامؤلف، در مقدمه، سبب تالیف کتاب را بیان نموده و در قول اول، از اختلاف امت در مورد فتنه جمل و احکام قتال در آن، سخن گفته و آرای فرق گوناگون، از قبیل حشویه، معتزله و... را در باره کسانی که در جنگ جمل شرکت داشته‌اند، بیان کرده است. در قول دوم، از عصمت حضرت امیر علیه‌السّلام سخن به میان آورده و از درست بودن کردار وی، در همه جنگ هایش و حق بودن او در همه اقوال و افعالش و... بحث کرده است. در قول سوم، مفصلا چگونگی رخ دادن جنگ جمل و نقش آفرینان آن حادثه و... را بررسی کرده است و در خاتمه، به بیان اسباب بغض عایشه و عناد طلحه و زبیر نسبت به حضرت امیر علیه‌السّلام پرداخته است. ۱.۴ - ویژگی‌های کتاباین کتاب، دارای ویژگی‌های ارزش مندی است که اینک به برخی از آنها اشاره می‌کنیم: ۱. مؤلف این کتاب، از بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین اندیشمندان جهان اسلام و از راویان بزرگ حدیث به شمار می‌آید؛ مخصوصا با توجه به این نکته که شیخ مفید، این کتاب را در اواخر عمر که اوج شهرت علمی ایشان بوده، نگاشته است. ۲. این کتاب، حلقه‌ای ارزش مند میان ما و بسیاری از منابع مهم تاریخی است که به دست ما نرسیده و در اختیار مؤلف کتاب بوده است، مانند کتاب جمل، نوشته ابومخنف، کتاب جمل واقدی، کتاب جمل مدائنی ، کتاب جمل ثقفی و بسیاری از کتاب‌های ارزش مند تاریخی که از طریق این کتاب از محتوای آنها با اطلاع شده‌ایم. ۳. این کتاب، در نوع و سبک خود نمونه و بی نظیر است و بسیار کامل به جزییات حوادث پرداخته و تمام زوایای جریانات را مورد بررسی قرار داده است. ۴. شیخ مفید، بدون هیچ گونه تعصب، تمام نظریات و سخنان را با امانت کامل آورده، حتی سخنان مخالفین امیر المؤمنین، علی علیه‌السّلام را نیز آورده و این خود بر ارزش و اعتبار کتاب افزوده است. مؤلف، در این کتاب، به بسیاری از منابع مهم اهل تسنن نیز اشاره دارد. ۵. شیخ مفید، در این کتاب، به روایات و سخنانی از حضرت علی علیه‌السّلام اشاره دارد که در دیگر کتاب‌های روایی ما موجود نمی‌باشد و این خود، دلیل بر آن است که ایشان بر منابعی که به دست ما نرسیده، دست رسی داشته است. ۱.۵ - وضعیت کتابکتاب حاضر، در تهران، به وسیله دکتر محمود مهدوی دامغانی ، به فارسی ترجمه و چاپ شده است. هم چنین ترجمه‌ای به فرانسه از این کتاب در پاریس به چاپ رسیده است. ۱.۶ - نسخه شناسی کتاب۱. نسخه‌ای در کتابخانه مجلس شورای اسلامی که تاریخ نگارش آن ۱۳۳۸ ق، می‌باشد. این نسخه، نسخه‌ای صحیح و ارزش مند است که جزء کتاب‌های مرحوم شیخ الاسلام زنجانی بوده است. ۲. نسخه‌ای در کتابخانه آستان قدس رضوی که تاریخ نگارش آن، ۱۳۵۲ ق، است و به خط فاضل اندیشمند، محمد حسین بن زین العابدین ارموی و از روی یک نسخه قدیمی نگاشته شده است. [۱]
الجمل و النصرة لسيد العترة في حرب البصرة، مفيد، محمد بن محمد، محقق / مصحح: ميرشريفى، على، ناشر: كنگره شيخ مفيد، قم، سال چاپ: ۱۴۱۳ ق، چاپ اول، ص۳۱.
۲ - پانویس
۳ - منبع۱-نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). ۲-سایت اندیشه قم |